Được ví như chốn bồng lai tiên cảnh ở mảnh đất Hà Nam, quần thể du lịch chùa Tam Chúc khiến cho bất cứ ai từng ghé thăm đều trầm trồ kinh ngạc. Sở hữu địa thế “tựa sơn hướng thủy” cùng không gian thanh tịnh của chốn Phật pháp linh thiêng, ngôi chùa thu hút lượng lớn du khách đến đây tham quan hằng nằm.
Nằm ở thị trấn Ba Sao, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, Tam Chúc cách trung tâm Hà Nội khoảng 60 km, cách thành phố Phủ Lý, Hà Nam khoảng 12 km, cách chùa Hương (Hà Nội) khoảng 4,5 km và cách chùa Bái Đính (Ninh Bình) khoảng 30 km; là vùng núi đá vôi ngập nước rất độc đáo, phong cảnh nước non hùng vĩ. Quần thể danh thắng Tam Chúc có tổng diện tích gần 5.000 ha, gồm hồ nước 1.000 ha, núi rừng tự nhiên 3.000 ha, các thung lũng 1.000 ha.
Chùa Tam Chúc cổ được xây dựng từ thời nhà Đinh vào khoảng 1.000 năm trước. Khu chùa mới được xây trên nền móng ngôi chùa cũ, là sự kết hợp tuyệt vời của những công trình kiến trúc ấn tượng giữa bao la cảnh sắc thiên nhiên ngoạn mục. Hiện nay, quần thể du lịch chùa Tam Chúc là điểm đến tâm linh khá nổi tiếng ở Việt Nam và cũng là một trong những ngôi chùa lớn nhất thế giới. Chùa Tam Chúc sở hữu khung cảnh thơ mộng hữu tình với hồ nước mênh mông ở phía trước, những dãy núi đá vôi hùng vĩ ở phía sau và các khu rừng tự nhiên bao quanh. Không gian thanh tịnh của chùa mang đến cho du khách cảm giác như đang đặt chân vào một thế giới bình yên, không có âu lo, muộn phiền. Chùa Tam Chúc thờ các vị Sư Tổ Đạt Ma, thiền sư Nguyễn Minh Không, thiền sư Khuông Việt, hòa thượng Thích Thanh Tứ, thiền sư Đỗ Pháp Thuận… là các vị quốc sư có công phát triển Phật giáo Việt Nam.
Tam Chúc là một quần thể du lịch tâm linh rộng lớn, được chia làm 4 khu là khu tiếp đón, khu tâm linh và khu trải nghiệm và khu bảo tồn thiên nhiên.
Cổng Tam Quan là cổng chính để dẫn vào chùa, mang lối kiến trúc truyền thống của đình chùa Việt Nam với 3 cánh cổng vô cùng hoành tráng. Cổng mang ý niệm “ba cách nhìn” của Phật giáo gồm có hữu quan, không quan và trung quan, thể hiện cái sắc (giả), cái không (vô thường) và trung dung của cả hai. Tại Chùa Tam Chúc, đi qua 2 cổng Tam Quan đó là Tam Quan nội và Tam Quan ngoại. Cổng Tam Quan ngoại là điểm đầu tiên để đón tiếp khách du lịch. Cổng được xây dựng đồ sộ, kiên cố và có hoa văn ấn tượng. Cổng Tam Quan nội nằm trên trục thần đạo, là điểm đến tiếp theo sau khi du khách đi thuyền trên hồ Lục Nhạc và ghé vào khu tâm linh. Với kết cấu khung cột, mái cong toàn bộ bằng bê tông cốt thép được sơn giả màu gỗ cùng chiều cao 28,8 m, cổng Tam Quan nội chắc chắn sẽ khiến du khách choáng ngợp bởi độ hoành tráng.
Nhà khách Thuỷ Đình là điểm đến thứ 2. Đây là nơi để mua vé lên thuyền hoặc xe điện, và cũng là địa điểm check in quen thuộc lên hình cực chất của bất cứ ai khi du lịch chùa Tam Chúc.
Qua khỏi cổng Tam Quan nội, sẽ đến khu vực 32 cột kinh, hay còn gọi là vườn cột kinh – một trong những điểm nhấn độc đáo tạo nên không gian hùng vĩ của chùa Tam Chúc. Cột kinh là linh vật độc bản cầu mong vạn sự cát tường, quốc thái dân an, đất nước thái bình, thịnh trị. Những cột kinh ở chùa Tam Chúc có khối lượng lên đến 200 tấn, được làm từ đá xanh Thanh Hóa với độ cao khoảng 14 m. Thiết kế chân cột có hình đài sen, thân cột hình lục giác, đỉnh cột là hình nụ sen, xung quanh các hình điêu khắc thủ công lời Phật dạy.
Tam Chúc có 3 chính điện chính là: Điện Quán Âm, Điện Giáo Chủ và Điện Tam Thế. Điện Quán Âm là nơi thờ Phật nghìn tay, nghìn mắt. Khi tới đây, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một kho tàng phong phú với những điển tích về tấm lòng từ bi, nhân hậu của đức Phật. Điện Giáo Chủ là nơi thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, bên trong có một pho tượng được làm bằng đồng nguyên khối, nặng gần 100 tấn do các nghệ nhân Việt Nam chế tác. Xung quanh Điện Giáo Chủ là 4 bức phù điêu lớn, nói về các giai đoạn bước ngoặt trong cuộc đời Đức Phật từ khi Ngài đản sinh, thành đạo, thuyết pháp, cho tới khi nhập niết bàn. Điện Tam Thế là tòa lớn nhất trong Tam Điện, bên trong là ba pho tượng đại diện cho quá khứ, hiện tại và vị lai. Trên tường của Điện Tam Thế là những bức phù điêu miêu tả về cõi niết bàn, nơi linh hồn được giải phóng khỏi vòng luân hồi, cái chết và tái sinh.
Chùa Ngọc là địa điểm cao nhất trong quần thể du lịch tâm linh Chùa Tam Chúc, nằm trên đỉnh núi Thất Tích đằng sau Điện Tam Thế. Chùa được xây dựng bằng các phiến đá đỏ granit được ghép lại chắc chắn mà không cần tới bất cứ sự kết dính nào. Đúng như tên gọi, bên trong có đặt một pho tượng bằng hồng ngọc có khối lượng lên tới 4,9 tấn.
Đình Tam Chúc tọa lạc ở giữa hồ Lục Nhạn, mang khung cảnh đẹp tựa chốn bồng lai. Tương truyền, đây là nơi thờ hoàng hậu nhà Đinh – Dương Thị Nguyệt và là điểm lưu giữ những dấu tích cổ từ thời vua Đinh.
Sáng 9/2 (tức ngày 12 tháng Giêng), tại Khu du lịch Tam Chúc, phường Ba Sao, thị xã Kim Bảng, Chùa Tam Chúc đã tổ chức Lễ Khai hội Xuân Tam Chúc 2025 với chủ đề “Linh thiêng hội tụ”.
Dự lễ khai hội có các đồng chí: Nguyễn Thị Thanh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội; Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trụ trì chùa Tam Chúc; đại diện một số bộ, ngành trung ương.
Về phía tỉnh Hà Nam có các đồng chí: Lê Thị Thủy, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Chuyên trách Đảng ủy Chính phủ, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh; Đinh Thị Lụa, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy; Trương Quốc Huy, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh; các đồng chí Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, lãnh đạo HĐND, UBND tỉnh, Ủy ban MTTQ tỉnh; lãnh đạo thị xã Kim Bảng; các chư tôn đức Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Hà Nam, các tăng ni, Phật tử cùng đông đảo nhân dân và du khách.
Năm nay là năm thứ 7 lễ hội xuân Tam Chúc được khôi phục. Hội xuân gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Trong phần nghi thức khai hội, Thượng tọa Thích Minh Quang, Phó Trụ trì chùa Tam Chúc, đã trình bày thông điệp mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tinh thần giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống và tâm linh. Thượng tọa nhấn mạnh, việc khôi phục Lễ hội chùa Tam Chúc vào ngày 12 tháng Giêng hằng năm không chỉ đáp ứng mong mỏi của nhân dân cùng tín đồ Phật tử địa phương, mà còn góp phần giới thiệu vẻ đẹp của cảnh quan tâm linh, kiến trúc Phật giáo độc đáo tại Hà Nam.
Phát biểu tại lễ khai hội, đồng chí Chủ tịch UBND tỉnh Trương Quốc Huy khẳng định Khu du lịch Tam Chúc đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong bức tranh phát triển văn hóa và du lịch của Hà Nam. Không chỉ sở hữu cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, Tam Chúc còn ghi dấu ấn bằng những công trình kiến trúc Phật giáo đồ sộ và nhiều dịch vụ du lịch chất lượng cao. Chính những yếu tố này đã mang lại “diện mạo” mới cho ngành du lịch Hà Nam, đóng góp to lớn vào mục tiêu phát triển bền vững và quảng bá hình ảnh địa phương đến bạn bè trong nước, quốc tế.
Tại lễ khai hội, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đã trao Giải thưởng “Hà Nam – Điểm đến du lịch mới nổi hàng đầu Châu Á” và giải thưởng “Thành tựu đặc biệt” cho tỉnh Hà Nam. Đây không chỉ là sự công nhận xứng đáng dành cho Hà Nam sau quá trình nỗ lực đầu tư hạ tầng, dịch vụ du lịch, mà còn mở ra cơ hội để địa phương tiếp tục vươn tầm, nâng cao vị thế trên bản đồ du lịch Việt Nam và khu vực.
Sau phần khai hội, lãnh đạo tỉnh Hà Nam và chư đức tăng ni thực hiện nghi thức thỉnh chuông, trống và lễ dâng hương cầu nguyện quốc thái dân an và nghi lễ rước nước thiêng. Nghi lễ này thu hút sự quan tâm lớn của đông đảo nhân dân, tín đồ Phật tử và du khách thập phương. Trên hồ Tam Chúc rộng hơn 600ha, nước thiêng được lấy ở giữa lòng hồ để chuyển lên xe rước nước đến các điện và chùa Ngọc, chùa cổ Ba Sao để làm lễ. Đây được coi là một trong những nghi thức tâm linh quan trọng có ý nghĩa cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, đất nước hưng thịnh.
Tại lễ hội, nhân dân và du khách thập phương đã được thưởng thức Chương trình nghệ thuật đặc sắc “Linh thiêng hội tụ”, qua đó giúp cho nhân dân hiểu thêm ý nghĩa lịch sử của ngôi chùa Tam Chúc, được hòa mình vào không gian linh thiêng của những ngày đầu xuân năm mới, giao lưu văn hóa, và gửi gắm những lời nguyện cầu an lành, thịnh vượng cho năm mới.
Tại Hội xuân Tam Chúc năm nay, du khách còn có cơ hội tham gia Đại nhạc hội “Tết concert: Say Hi 2025” với sự góp mặt của nhiều nghệ sĩ hàng đầu Việt Nam, diễn ra ngay trong tối ngày 9/2. Sự kết hợp hài hòa giữa bản sắc văn hóa truyền thống và các chương trình nghệ thuật hiện đại càng làm cho lễ hội thêm hấp dẫn, nâng tầm giá trị của khu du lịch quốc gia Tam Chúc, đưa nơi đây trở thành điểm hẹn hấp dẫn để nhân dân, du khách thập phương.
